Depremde taşıyıcı sistemin kendine özgü doğrusal elastik olmayan davranışını gözönüne almak üzere, 6.4’te verilen spektral ivme katsayısına göre bulunacak elastik deprem yükleri, aşağıda tanımlanan Deprem Yükü Azaltma Katsayısı’na bölünecektir.

Deprem Yükü Azaltma Katsayısı, Ra(T), çeşitli taşıyıcı sistemler için aşağıdaki Tablo 6.5’te tanımlanan Taşıyıcı Sistem Davranış Katsayısı, R’ye ve doğal titretim periyodu, T’ye bağlı olarak Denk. (6.3) ile belirlenecektir.

Ra(T) = 1.5 + (R - 1.5) T / TA (0 £ T £ TA) (6.3a)

Ra(T) = R (T > TA) (6.3b)

6.5.1. Taşıyıcı Sistemlerin Süneklik Düzeylerine İlişkin Genel Koşullar

6.5.1.1 - Taşıyıcı Sistem Davranış Katsayıları Tablo 6.5’te verilen süneklik düzeyi yüksek taşıyıcı sistemler ve süneklik düzeyi normal taşıyıcı sistemler’e ilişkin tanımlar ve uyulması gerekli koşullar, betonarme binalar için Bölüm 7’de, çelik binalar için ise Bölüm 8’de verilmittir.

6.5.1.2 - Tablo 6.5’te süneklik düzeyi yüksek olarak gözönüne alınacak taşıyıcı sistemlerde, süneklik düzeyinin her iki yatay deprem doğrultusunda da yüksek olması zorunludur. Süneklik düzeyi bir deprem doğrultusunda yüksek, buna dik diğer deprem doğrultusunda ise normal olan sistemler, her iki doğrultuda da süneklik düzeyi normal sistemler olarak sayılacaktır.

6.5.1.3 - Birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde, aşağıda belirtilen betonarme binalarda süneklik düzeyi yüksek sistemler’in kullanılması zorunludur:

(a) Taşıyıcı sistemi sadece çerçevelerden oluşan binalar,

(b) Taşıyıcı sistemden bağımsız olarak, Tablo 6.3’e göre Bina Önem Katsayısı I=1.5 ve I=1.4 olan tüm binalar (Bu tür binalarda, 6.5.4.2’de tanımlanan süneklik düzeyi bakımından karma taşıyıcı sistemler kullanılabilir).

6.5.1.4 - Aşağıda 6.5.3.1’de belirtilen sistemler hariç olmak üzere, taşıyıcı sistemi sadece süneklik düzeyi normal çerçevelerden olutan betonarme binalar, üçüncü ve dördüncü derece deprem bölgelerinde HN £ 25 m olmak koşulu ile yapılabilir. Bu binaların HN > 25 m durumunda yapılabilmesi için, aşağıda 6.5.3.2’de verilen kurallara uyulması zorunludur.

6.5.2. Süneklik Düzeyi Yüksek Betonarme Botluksuz Perdeli -Çerçeveli Sistemlere Ylitkin Kotullar

Deprem yüklerinin süneklik düzeyi yüksek boşluksuz (bağ kirişsiz) betonarme perdeler ile süneklik düzeyi yüksek betonarme veya çelik çerçeveler tarafından birlikte taşındığı binalara ilişkin koşullar aşağıda verilmiştir:

6.5.2.1 - Bu tür sistemlerde Tablo 6.5’te verilen R = 7 katsayısının kullanılabilmesi için, boşluksuz perdelerin tabanında deprem yüklerinden meydana gelen eğilme momentlerinin toplamı, binanın tümü için tabanda meydana gelen toplam devrilme momentinin %75’inden daha fazla olmayacaktır (a M £ 0.75).

6.5.2.2 - Yukarıdaki koşulun sağlanamaması durumunda, 0.75 < a M £ 1.0 aralığında kullanılacak R katsayısı, R = 10 - 4 a M bağıntısı ile belirlenecektir.

6.5.3. Süneklik Düzeyi Normal Bazı Sistemlerde Perde Kullanım Zorunluluğuna İlişkin Koşullar

6.5.3.1 - Kirittiz dötemeli betonarme sistemler ile, kolon ve kiritleri 7.3, 7.4 ve 7.5’te verilen kotullardan herhangi birini sadlamayan dolgulu veya dolgusuz ditli ve kaset dötemeli sistemler, süneklik düzeyi normal sistemler olarak gözönüne alınacaktır. Bu sistemler, binada perde kullanılmaması durumunda, sadece üçüncü ve dördüncü derece deprem bölgelerinde ve HN £ 13 m olmak kotulu ile yapylabilir.

6.5.3.2 - Yukarıda 6.5.1.4’te tanımlanan binaların HN > 25 m durumunda yapılabilmesi, 6.5.3.1’de tanımlanan taşıyıcı sistemlerin ise birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde veya HN > 13 m olması durumunda üçüncü ve dördüncü derece deprem bölgelerinde uygulanabilmesi için, binanın tüm yüksekliği boyunca devam eden ve aşağıdaki koşulları sağlayan süneklik düzeyi normal veya yüksek betonarme boşluksuz ya da bağ kirişli (boşluklu) perdelerin kullanılması zorunludur.

(a) Taşıyıcı sistemde süneklik düzeyi normal perdelerin kullanılması durumunda, her bir deprem doğrultusunda, deprem yüklerine göre perdelerin tabanında elde edilen eğilme momentlerinin toplamı, binanın tümü için tabanda meydana gelen toplam devrilme momentinin %75’inden daha fazla olacaktır (Perde tabanındaki eğilme momentlerinin hesabında, perdeleme düzlemi içinde saplanan kirişlerin uçlarında depremden meydana gelen kesme kuvvetlerinin katkısı da gözönüne alınabilir).

(b) Taşıyıcı sistemde süneklik düzeyi yüksek perdelerin kullanılması durumunda, aşağıda karma taşıyıcı sistemler için verilen 6.5.4.2 uygulanacaktır.

6.5.4. Karma Taşıyıcı Sistemlere İlişkin Kotullar

6.5.4.1 - Aşağıda 6.5.4.2 ve 6.5.4.3’te belirtilen durumlar hariç olmak üzere, Tablo 6.5’te tanımlanan yatay yük taşıyıcı sistemlerinin iki yatay deprem doğrultusunda birbirinden farklı olması veya herhangi bir doğrultuda karma olarak kullanılması durumlarında, değeri en küçük olan R katsayısı her iki doğrultuda da tüm binaya uygulanacaktır.

6.5.4.2 - Yukarıda 6.5.3.2’de belirtilen betonarme sistemler ile süneklik düzeyi normal kirit ve kolonlardan olutan çelik çerçeveli sistemlerin, süneklik düzeyi yüksek perdelerle birarada kullanılması mümkündür. Bu şekilde oluşturulan süneklik düzeyi bakımından karma sistemler’de, aşağıda belirtilen koşullara uyulmak kaydı ile, süneklik düzeyi yüksek boşluksuz, bağ kirişli (boşluklu) betonarme perdeler veya çelik binalar için dışmerkez çaprazlı çelik perdeler kullanılabilir.

(a)  Bu tür karma sistemlerin deprem hesabında çerçeveler ve perdeler birarada gözönüne alınacak, ancak her bir deprem doğrultusunda mutlaka a M ³ 0.40 olacaktır.

(b)  Her iki deprem doğrultusunda da a M ³ 2/3 olması durumunda, Tablo 6.5’de deprem yüklerinin tamamının süneklik düzeyi yüksek perde tarafından taşındığı durum için verilen R katsayısı (R = RYP), taşıyıcı sistemin tümü için kullanılabilir.

(c)  0.40 > a M > 2/3 aralığında ise, her iki deprem doğrultusunda da taşıyıcı sistemin tümü için

R = RNÇ + 1.5 a M (RYP - RNÇ) bağıntısı uygulanacaktır.

6.5.4.3 - Binaların bodrum katlarının çevresinde kullanılan rijit betonarme perde duvarları, Tablo 6.5’te yer alan perdeli veya perdeli-çerçeveli sistemlerin bir parçası olarak gözönüne alınmayacaktır. Bu tür binaların hesabında izlenecek kurallar 6.7.2.4 ve 6.8.3.2’de verilmittir.

6.5.5. Düğüm Noktaları Mafsallı Sistemlere İlişkin Koşullar

6.5.5.1 - Kolonları temelden ankastre ve üstten mafsallı tek katlı çerçevelerden oluşan ve R katsayıları Tablo 6.5’te (2.2) ve (3.2)’de verilen betonarme prefabrike ve çelik binaların içinde tek asma kat yapılabilir. Ancak bu tür binaların deprem hesabında asma kat taşıyıcı sistemi, ana taşıyıcı çerçevelerle birlikte gözönüne alınacak ve bu sistem, betonarme prefabrike binalarda süneklik düzeyi yüksek sistem olarak düzenlenecektir.

6.5.5.2 - Yukarıdaki 6.5.5.1 dışında, düğüm noktaları mafsallı çerçevelerden oluşan betonarme prefabrike ve çelik çok katlı binalarda, her iki yatay doğrultuda deprem yüklerinin tamamını almak üzere Tablo 6.5’te R katsayıları (1.2), (1.3) ve (3.3)’te verilen yerinde dökme betonarme veya çaprazlı çelik perdeler kullanılacaktır.


6.6. HESAP YÖNTEMİNİN SEÇİLMESİ

6.6.1. Hesap Yöntemleri

Binaların ve bina türü yapıların deprem hesabında kullanılacak yöntemler; 6.7’de verilen Eşdeğer Deprem Yükü Yöntemi, 6.8’de verilen Mod Birlettirme Yöntemi ve 6.9’da verilen Zaman Tanım Alanında Hesap Yöntemleri’dir. 6.8 ve 6.9’da verilen yöntemler, tüm binaların ve bina türü yapıların deprem hesabında kullanılabilir.

6.6.2. Eşdeğer Deprem Yükü Yönteminin Uygulama Sınırları

6.7’de verilen Eşdeğer Deprem Yükü Yöntemi’nin uygulanabileceği binalar Tablo 6.6’da özetlenmittir.

Tablo 6.6’nın kapsamına girmeyen binaların deprem hesabında, 6.8 veya 6.9’da verilen yöntemler kullanılacaktır.
 

6.7. EŞDEĞER DEPREM YÜKÜ YÖNTEMİ

 6.7.1. Toplam Eşdeğer Deprem Yükünün Belirlenmesi

 6.7.1.1 - Gözönüne alınan deprem doğrultusunda, binanın tümüne etkiyen Toplam Eşdeğer Deprem Yükü (taban kesme kuvveti), V_t , Denk.(6.4) ile belirlenecektir.

V_t = W A(T₁) / R_a(T₁) ³ 0.10 A_o I W (6.4)

 Binanın birinci doğal titreţim periyodu T₁ , aşağıdaki 6.7.4’e göre hesaplanacaktır.

 6.7.1.2 - Denk.(6.4)’te yer alan ve binanın deprem sırasındaki toplam ağırlığı olarak gözönüne alınacak olan W, Denk.(6.5) ile belirlenecektir.

Denk.(6.5)’teki w_i kat ağırlıkları ise Denk.(6.6) ile hesaplanacaktır.

w_i = g_i + n q_i (6.6)

 Denk.(6.6)’da yer alan Hareketli Yük Katılım Katsayısı, n , Tablo 6.7’de verilmiţtir. Kar yüklerinin %30’u sabit yük olarak gözönüne alınacaktır. Endüstri binalarında; sabit ekipman ağırlıkları için n = 1 alınacak, ancak vinç kaldırma yükleri kat ağırlıklarının hesabında gözönüne alınmayacaktır.

6.7.2. Katlara Etkiyen Eşdeğer Deprem Yüklerinin Belirlenmesi

6.7.2.1 - Denk.(6.4) ile hesaplanan toplam eşdeğer deprem yükü, bina katlarına etkiyen eşdeğer deprem yüklerinin toplamı olarak Denk.(6.7) ile ifade edilir (Sekil 6.7a):

6.7.2.2 - H_N > 25 m için binanın N’inci katına (tepesine) etkiyen ek eşdeğer deprem yükü D F_N’in değeri, 6.7.4’e göre hesaplanan birinci doğal titreşim periyodu T₁’e bağlı olarak, Denk.(6.8) ile belirlenecektir.

H_{N £} 25 m için D F_N = 0 alınacaktır.

D F_N = 0.07 T₁ V_{t £} 0.2 V_t (6.8)

6.7.2.3 - Toplam eţdeđer deprem yükünün D F_N dışında geri kalan kısmı, N’inci kat dahil olmak üzere, bina katlarına Denk.(6.9) ile dağıtılacaktır.

6.7.2.4 - Bodrum katlarında rijitliği üst katlara oranla çok büyük olan betonarme çevre perdelerinin bulunduğu ve bodrum kat döşemelerinin yatay düzlemde rijit diyafram olarak çalıştığı binalarda, bodrum katlarına ve üstteki katlara etkiyen eşdeğer deprem yükleri, aşağıda belirtildiği üzere, ayrı ayrı hesaplanacaktır.

(a) Üstteki katlara etkiyen toplam eşdeğer deprem yükünün ve eşdeğer kat deprem yüklerinin 6.7.1.1, 6.7.2.2 ve 6.7.2.3’e göre belirlenmesinde, bodrumdaki rijit çevre perdeleri gözönüne alınmaksızın Tablo 6.5’ten seçilen R katsayısı kullanılacak ve sadece üstteki katların ağırlıkları hesaba katılacaktır. Bu durumda ilgili bütün tanım ve bağıntılarda temel üst kotu yerine zemin katın kotu gözönüne alınacaktır. 6.7.4.3’e göre birinci doğal titreşim periyodunun hesabında da, fiktif yüklerin belirlenmesi için sadece üstteki katların ağırlıkları kullanılacaktır (Sekil 6.7b): .

(b) Rijit bodrum katlarına etkiyen eşdeğer deprem yüklerinin hesabında, sadece bodrum kat ağırlıkları gözönüne alınacak ve bu katlar için hesap üstteki katlardan bağımsız olarak yapılacaktır. Binanın bu bölümünde doğal titreşim periyodu hesaplanmaksızın Spektrum Katsayısı olarak S(T) = 1 alınacaktır. Her bir bodrum katına etkiyen eşdeğer deprem yükünün hesabında, Denk.(6.1)’den bulunan spektral ivme değeri ile bu katın ağırlığı doğrudan çarpılacak ve elde edilen elastik yükler, R_a(T) = 1.5 katsayısına bölünerek azaltılacaktır (Sekil 6.7c):

(c) Üstteki katlardaki iç kuvvet ve yerdeğiştirme büyüklükleri, sadece yukarıdaki (a) paragrafına göre taşıyıcı sistemin tümünün hesabından elde edilen büyüklüklerdir. Bodrum katlarındaki iç kuvvetler ise, yukarıdaki (a) ve (b) paragraflarında tanımlanan deprem yüklerine göre bodrum katlarında elde edilen iç kuvvetlerin karelerinin toplamının karekökü olarak elde edilecektir.

6.7.3. Gözönüne Alınacak Yerdeğiştirme Bileşenleri ve Deprem Yüklerinin Etkime Noktaları

6.7.3.1 - Döşemelerin yatay düzlemde rijit diyafram olarak çalıştığı binalarda, her katta iki yatay yerdeğiştirme bileşeni ile düşey eksen etrafındaki dönme, bağımsız statik yerdeğiştirme bileşenleri olarak gözönüne alınacaktır. Her katta 6.7.2’ye göre belirlenen eţdeđer deprem yükleri kat kütle merkezine ve ayrýca ek dışmerkezlik etkisi’nin hesaba katılabilmesi amacı ile, kaydırılmış kütle merkezleri’ne tekil yatay yükler olarak uygulanacaktır. Kaydırılmış kütle merkezleri, gerçek kütle merkezinin gözönüne alınan deprem doğrultusuna dik doğrultudaki kat boyutunun + %5’i ve - %5’i kadar kaydırılması ile belirlenen noktalardır (Sekil 6.8).

6.7.3.2 - Tablo 6.1’de tanımlanan A2 türü düzensizliğin bulunduğu ve döşemelerin yatay düzlemde rijit diyafram olarak çalışmadığı binalarda, döşemelerin yatay düzlemdeki şekildeğiştirmelerinin gözönüne alınmasını sağlayacak yeterlikte bağımsız statik yerdeğiştirme bileşeni hesapta gözönüne alınacaktır. Ek dışmerkezlik etkisinin hesaba katılabilmesi için, her katta çeşitli noktalarda dağılı bulunan tekil kütlelerin her biri, deprem doğrultusuna dik doğrultudaki kat boyutunun +%5’i ve - %5’i kadar kaydırılacaktır (Sekil 6.9).

6.7.3.3 - Binanın herhangi bir i’inci katında Tablo 6.1’de tanımlanan A1 türü düzensizliğin bulunması durumunda, 1.2 < h _bi £ 2.0 olmak koşulu ile, yukarıdaki tanımlara göre bu kata uygulanan ± %5 ek dışmerkezlik, her iki deprem doğrultusu için Denk.(6.10)’da verilen D_i katsayısı ile çarpılarak büyütülecektir.

D_i = (h _bi / 1.2)² (6.10)

6.7.4. Binanın Birinci Doğal Titreţim Periyodunun Belirlenmesi

6.7.4.1 - Eşdeğer Deprem Yükü Yöntemi’nin uygulandığı tüm binaların birinci doğal titreşim periyodu, aşağıdaki 6.7.4.3’e göre hesaplanabilir. Ancak, birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde H_N £ 25 m koţulunu sađlayan binaların, üçüncü ve dördüncü derece deprem bölgelerinde ise Eşdeğer Deprem Yükü Yöntemi’nin uygulandığı tüm binaların birinci doğal titreşim periyodunun 6.7.4.2’deki yaklaşık yöntemle hesaplanmasına izin verilmiştir. Birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde H_N > 25 m olması durumunda 6.7.4.3’ün uygulanması zorunludur.

6.7.4.2 - Yukarıdaki 6.7.4.1’de belirtilen koşullar gözönüne alınarak binanın birinci doğal titreşim periyodu, aşağıdaki yaklaşık bağıntı ile hesaplanabilir:

T₁ @ T_1A = C_t H_N ^3/4 (6.11)

Denk.(6.11) deki C_t değeri, bina taşıyıcı sistemine bağlı olarak aşağıda tanımlanmıştır:

(a) Deprem yüklerinin tamamının betonarme perdelerle taşındığı binalarda C_t değeri Denk.(6.12a) ile hesaplanacaktır.

C_t = 0.075 / A_t^1/2 £ 0.05 (6.12a)

Denk.(6.12a)’daki A_t eţdeğer alanı Denk.(6.12b)’de verilmiştir. Bu bağıntıda (l _wj/H_N) oranının en büyük değeri 0.9 olarak gözönüne alınacaktır.

b) Taşıyıcı sistemi sadece betonarme çerçevelerden veya dışmerkez çaprazlı çelik perdelerden oluţan binalarda C_t = 0.07, taşıyıcı sistemi sadece çelik çerçevelerden oluşan binalarda C_t = 0.08, diğer tüm binalarda ise C_t = 0.05 alınacaktır.

6.7.4.3 - Yukarıdaki 6.7.4.1’de belirtilen koşullar gözönüne alınarak binanın birinci doğal titreşim periyodu, daha kesin bir hesap yapılmadıkça, Denk.(6.13) ile hesaplanacak ve elde edilen değer aşağıdaki 6.7.4.4’e göre sınırlandırılacaktır.

Burada m_i , i’inci katın kütlesini göstermektedir (m_i = w_i / g). i’inci kata etkiyen fiktif yükü gösteren F_fi , Denk.(6.9)’da (V_t - D F_N) yerine herhangi bir değer (örneğin birim değer) konularak elde edilecektir (Sekil 6.10). Her katta fiktif yükler, gözönüne alınan deprem doğrultusunda 6.7.3.1’e göre gerçek (kaydırılmamış) kütle merkezine veya 6.7.3.2’ye göre tekil kütlelere etki ettirilecektir. d_fi , bu fiktif yüklerin etkisi altında, aynı noktalarda deprem doğrultusunda hesaplanan yerdeğiştirmeleri göstermektedir.

6.7.4.4 - Binanın birinci doğal titreşim periyodu 6.7.4.2’ye göre de hesaplanacak ve Denk. (6.11)’den bulunan periyodun T_1A > 1.0 s olması durumunda, Denk. (6.13)’ten elde edilen T₁’in deprem hesabında gözönüne alınacak en büyük değeri, T_1A’nın 1.30 katından daha fazla olmayacaktır.

6.7.5. Asal Eksenleri Deprem Doğrultularına Paralel Olmayan Taşıyıcı Sistem Elemanlarına İlişkin

Büyüklükler

Tablo 6.1’de tanımlanan A4 türü düzensizliğin bulunduğu binalarda, elemanların asal eksen doğrultularındaki iç kuvvetler Denk.(6.14)’e göre elde edilecektir (Sekil 6.4).

B_a = ± B_{ax ±} 0.30 B_ay (6.14a)

B_a = ± 0.30 B_ax ± B_ay (6.14b)

Yukarıdaki işlemler, a ekseni ve buna dik b ekseni için, x ve y deprem doğrultuları ve yönleri gözönüne alınarak en elverişsiz sonucu verecek şekilde yapılacaktır.
 

6.8. MOD BİRLEŞTİRME YÖNTEMİ

 Bu yöntemde maksimum iç kuvvetler ve yerdeğiştirmeler, binada yeterli sayıda doğal titreşim modunun her biri için hesaplanan maksimum katkıların istatistiksel olarak birleştirilmesi ile elde edilir.

6.8.1. İvme Spektrumu

Herhangi bir r’inci titreţim modunda gözönüne alýnacak ivme spektrumu ordinatı Denk.(6.15) ile belirlenecektir.

S_pa(T_r) = A(T_r) g / R_a(T_r) (6.15)

Elastik tasarım ivme spektrumunun 6.4.4’e göre özel olarak belirlenmesi durumunda, Denk.(6.15)’te A(T_r) g yerine, ilgili özel spektrum ordinatı gözönüne alınacaktır.

6.8.2. Gözönüne Alınacak Dinamik Serbestlik Dereceleri

6.8.2.1 - Döşemelerin yatay düzlemde rijit diyafram olarak çalıştığı binalarda, her bir katta aşağıda tanımlanan kaydırılmış kütle merkezlerinin her birinde, birbirine dik doğrultularda iki yatay serbestlik derecesi ile düşey eksen etrafındaki dönme serbestlik derecesi gözönüne alınacaktır. Kat kütleleri, her katın kütle merkezinde ve ayrıca ek dışmerkezlik etkisi’nin hesaba katılabilmesi amacı ile, kaydırılmış kütle merkezleri’nde tanımlanacaktır. Kaydırılmış kütle merkezleri, gerçek kütle merkezinin gözönüne alınan deprem doğrultusuna dik doğrultudaki kat boyutunun +%5’i ve - %5’i kadar kaydırılması ile belirlenen noktalardır (Sekil 6.8).Ancak herhangi bir i’inci katın kütle eylemsizlik momenti, mq _i , kaydırılmamış kütle merkezi’nden geçen düşey eksen etrafında hesaplanacaktır. Kat kütlelerine karşı gelen kat ağırlıkları 6.7.1.2’ye göre belirlenecektir.

6.8.2.2 -  Tablo 6.1’de A2 başlığı altında tanımlanan döşeme süreksizliğinin bulunduğu ve döşemelerin yatay düzlemde rijit diyafram olarak çalışmadığı binalarda, döşemelerin kendi düzlemleri içindeki şekildeğiştirmelerinin gözönüne alınmasını sağlayacak yeterlikte dinamik serbestlik derecesi gözönüne alınacaktır. Ek dışmerkezlik etkisinin hesaba katılabilmesi için, her katta çeşitli noktalarda dağılı bulunan tekil kütlelerin her

biri, deprem doğrultusuna dik doğrultudaki kat boyutunun +%5’i ve - %5’i kadar kaydırılacaktır (Sekil 6.9). Bu tür binalarda, sadece ek dışmerkezlik etkilerinden oluşan iç kuvvet ve yerdeğiştirme büyüklükleri 6.7’ye göre de hesaplanabilir. Bu büyüklükler, ek dışmerkezlik etkisi gözönüne alınmaksızın her bir titreşim modu için hesaplanarak aşağıdaki 6.8.4’e göre birleştirilen büyüklüklere doğrudan eklenecektir.

6.8.3. Hesaba Katılacak Yeterli Titreşim Modu Sayısı

6.8.3.1 - Hesaba katılması gereken yeterli titreţim modu sayısı, Y, gözönüne alınan birbirine dik x ve y yatay deprem doğrultularının her birinde, her bir mod için hesaplanan etkin kütle’lerin toplamının, Denk.(6.16)’da belirtildiği üzere, hiçbir zaman bina toplam kütlesinin %90’ından daha az olmaması kuralına göre belirlenecektir. Ayrıca gözönüne alınan deprem doğrultusunda etkin kütlesi, bina toplam kütlesinin %5’inden büyük olan bütün titreşim modları gözönüne alınacaktır.

Denk.(6.16)’da yer alan modal kütle M_r’ın ifadesi, kat döşemelerinin rijit diyafram olarak çalıştığı binalar için aşağıda verilmiştir:

6.8.3.2 - Bodrum katlarında rijitliği üst katlara oranla çok büyük olan betonarme çevre perdelerinin bulunduğu ve bodrum kat döşemelerinin yatay düzlemde rijit diyafram olarak çalıştığı binaların hesabında, sadece bodrum katların üstündeki katlarda etkin olan titreşim modlarının gözönüne alınması ile yetinilebilir. Bu durumda, Eşdeğer Deprem Yükü Yöntemi için verilen 6.7.2.4’ün (a) paragrafının karşılığı olarak Mod Birleştirme Yöntemi ile yapılacak hesapta, bodrumdaki rijit çevre perdeleri gözönüne alınmaksızın Tablo 6.5’ten seçilen R katsayısı kullanılacak ve sadece üstteki katların kütleleri gözönüne alınacaktır. 6.7.2.4’ün (b), (c) ve (d) paragrafları ise aynen uygulanacaktır.

6.8.4. Mod Katkılarının Birleştirilmesi

Binaya etkiyen toplam deprem yükü, kat kesme kuvveti, iç kuvvet bileţenleri, yerdeđiţtirme ve göreli kat ötelemesi gibi büyüklüklerin her biri için ayrı ayrı uygulanmak üzere, her titreşim modu için hesaplanan ve eşzamanlı olmayan maksimum katkıların istatistiksel olarak birleştirilmesi için uygulanacak kurallar aşağıda verilmiştir:

6.8.4.1 - T_s < T_r olmak üzere, gözönüne alınan herhangi iki titreşim moduna ait doğal periyotların daima T_s / T_r < 0.80 koşulunu sağlaması durumunda, maksimum mod katkılarının birleştirilmesi için Karelerin Toplamının Kare Kökü Kuralı uygulanabilir.

6.8.4.2 - Yukarıda belirtilen koşulun sağlanamaması durumunda, maksimum mod katkılarının birleştirilmesi için Tam Karesel Birleştirme (CQC) Kuralı uygulanacaktır. Bu kuralın uygulanmasında kullanılacak çapraz korelasyon katsayıları’nın hesabında, modal sönüm oranları bütün titreşim modları için %5 olarak alınacaktır.

6.8.5. Hesaplanan Büyüklüklere İlişkin Altsınır Değerleri

Gözönüne alınan deprem doğrultusunda, 6.8.4’e göre birleţtirilerek elde edilen bina toplam deprem yükü V_tB’nin, Eşdeğer Deprem Yükü Yöntemi’nde Denk.6.4’ten hesaplanan bina toplam deprem yükü V_t’ye oranının aşağıda tanımlanan b değerinden küçük olması durumunda (V_tB < b V_t), Mod Birleţtirme Yöntemi’ne göre bulunan tüm iç kuvvet ve yerdeğiştirme büyüklükleri, Denk.(6.18)’e göre büyütülecektir.

B_D = (b V_t / V_tB ) B_B (6.18)

Tablo 6.1’de tanımlanan A1, B2 veya B3 türü düzensizliklerden en az birinin binada bulunması durumunda Denk.(6.18)’de b =1.00, bu düzensizliklerden hiçbirinin bulunmaması durumunda ise b =0.90 alınacaktır.

6.8.6. Asal Eksenleri Deprem Doğrultularına Paralel Olmayan Taşıyıcı Sistem Elemanlarına İlişkin

Büyüklükler

Bazı taşıyıcı sistem elemanlarının asal eksen doğrultularının gözönüne alınan birbirine dik deprem doğrultularına paralel olmaması durumunda, bu elemanlarda 6.8.4’e göre birleţtirilerek elde edilen iç kuvvetler için 6.7.5’te verilen birleştirme kuralı ayrıca uygulanacaktır.

6.9. ZAMAN TANIM ALANINDA HESAP YÖNTEMLERİ

6.9.1 - Özel durumlarda, bina ve bina türü yapıların zaman tanım alanında doğrusal elastik ya da doğrusal elastik olmayan deprem hesabı için, daha önce kaydedilen veya yapay yollarla üretilen benzettirilmit deprem yer hareketleri kullanılabilir.

6.9.2 - Zaman tanım alanında yapılacak deprem hesabında, aşağıdaki özellikleri taşıyan en az üç kaydedilmiş veya benzettirilmit ivme kaydı kullanılacak ve bunlara göre elde edilen büyüklüklerin en elverişsiz olanları tasarıma esas alınacaktır.

(a) İvme kayıtlarındaki kuvvetli yer hareketi kısmının süresi, ivmelerin zarfları ± 0.05 g den az olmamak koşulu ile, yapının birinci doğal titreşim periyodunun 5 katından ve 15 saniyeden daha kısa olmayacaktır.

(b) Kaydedilmiş veya benzeştirilmiş her bir ivme kaydına göre %5 sönüm oranı için yeniden bulunacak spektral ivme değerleri, bütün periyotlar için, 6.4’te tanımlanan A(T) spektral ivme katsayısı değerlerinin g ile çarpımının %90’ından az olmayacaktır. Ancak, zaman tanım alanında doğrusal elastik hesap yapılması durumunda, azaltılmış deprem yer hareketinin elde edilmesi için esas alınacak spektral ivme değerleri Denk.(6.15) ile hesaplanacaktır.

6.9.3 - Zaman tanım alanında doğrusal elastik olmayan hesap yapılması durumunda, taşıyıcı sistem elemanlarının tekrarlı yükler altındaki davranışını tanımlayan iç kuvvet-şekildeğiştirme bağıntıları, bu yönetmeliğin genel felsefesi çerçevesinde, geçerliliği teorik ya da deneysel olarak kanıtlanmış yöntemlerle elde edilecektir.

 

6.10.1. Göreli Kat Ötelemelerinin Sınırlandırılması

6.10.1.1 - Herhangi bir kolon veya perde için, ardışık iki kat arasındaki yerdeğiştirme farkını ifade eden göreli kat ötelemesi, D _i , Denk.(6.19) ile elde edilecektir. d_i =Yönetmeliğe göre gelen yatay yükün yarattığı öteleme bu prefabrike yapıda 1,5 kat daha büyük yatay yük için :

D _i = d_i - d_{i - 1} (6.19)

Denk.(6.19)’da d_i ve d_{i - 1} , binanın i’inci ve (i -1)’inci katlarında herhangi bir kolon veya perdenin uçlarında hesaptan elde edilen yatay yerdeğiştirmeleri göstermektedir.

6.10.1.2 - Her bir deprem doğrultusu için, binanın herhangi bir i’inci katındaki kolon veya perdelerde, Denk.(6.19) ile hesaplanan göreli kat ötelemelerinin kat içindeki en büyük değeri (D _i)_max, Denk.(6.20)’de verilen koşulların elverişsiz olanını sağlayacaktır:

(D _i)_max / h_i £ 0.0035 (6.20a)

(D _i)_max / h_i £ 0.02 / R (6.20b)

6.10.1.3 - Denk.(6.20)’de verilen koşulun binanın herhangi bir katında sağlanamaması durumunda, taşıyıcı sistemin rijitliği arttırılarak deprem hesabı tekrarlanacaktır. Ancak verilen koşul sağlansa bile, yapısal olmayan gevrek elemanların (cephe elemanları vb), elde edilen göreli kat ötelemeleri altında kullanılabilirliği hesapla doğrulanmalıdır.

6.10.2. İkinci Mertebe Etkileri

Taşıyıcı sistem elemanlarının doğrusal elastik olmayan davranışını esas alan daha kesin bir hesap yapılmadıkça, ikinci mertebe etkileri 6.10.2.1’e göre gözönüne alınabilir.

6.10.2.1 - Gözönüne alınan deprem doğrultusunda her bir katta, İkinci Mertebe Gösterge Değeri, q _i ’nin Denk.(6.21) ile verilen koşulu sağlaması durumunda, ikinci mertebe etkileri yürürlükteki betonarme ve çelik yapı yönetmeliklerine göre değerlendirilecektir.

V_i =Gözönüne alınan deprem doğrultusunda binanın 1. katına etkiyen kat kesme kuvveti.

Burada (D _i)_ort , i’inci kattaki kolon ve perdelerde hesaplanan göreli kat ötelemelerinin kat içindeki ortalama değeri olarak 6.10.1.1’e göre bulunacaktır.

6.10.2.2 - Denk.(6.21)’deki koşulun herhangi bir katta sağlanamaması durumunda, taşıyıcı sistemin rijitliği yeterli ölçüde arttırılarak deprem hesabı tekrarlanacaktır.

6.10.3. Deprem Derzleri

Farklı zemin oturmalarına bağlı temel öteleme ve dönmeleri ile sıcaklık değişmelerinin etkisi dışında, bina blokları veya mevcut eski binalarla yeni yapılacak binalar arasında, sadece deprem etkisi için bırakılacak derz boşluklarına ilişkin koşullar aşağıda belirtilmiştir:

6.10.3.1 - Aşağıdaki 6.10.3.2’ye göre daha elveriţsiz bir sonuç elde edilmedikçe derz boţluklarý, her bir kat için komşu blok veya binalarda elde edilen yerdeğiştirmelerin mutlak değerlerinin toplamı ile, aşağıda tanımlanan a katsayısının çarpımı sonucunda bulunan değerden az olmayacaktır. Gözönüne alınacak kat yerdeğiştirmeleri, kolon veya perdelerin bağlandığı düğüm noktalarında hesaplanan yerdeğiştirmelerin kat içindeki ortalamaları olacaktır. Mevcut eski bina için hesap yapılmasının mümkün olmaması durumunda eski binanın yerdeğiştirmeleri, yeni bina için aynı katlarda hesaplanan değerlerden daha küçük alınmayacaktır.

(a) Komşu binaların veya bina bloklarının kat döşemelerinin bütün katlarda aynı seviyede olmaları durumunda a = R / 4 alınacaktır.

(b) Komşu binaların veya bina bloklarının kat döşemelerinin, bazı katlarda olsa bile, farklı seviyelerde olmaları durumunda, tüm bina için a = R / 2 alınacaktır.

6.10.3.2 - Bırakılacak minimum derz boşluğu, 6 m yüksekliğe kadar en az 30 mm olacak ve bu değere 6 m’den sonraki her 3 m’lik yükseklik için en az 10 mm eklenecektir.

6.10.3.3 - Bina blokları arasındaki derzler, depremde blokların bütün doğrultularda birbirlerinden bağımsız olarak çalışmasına olanak verecek şekilde düzenlenecektir

6.11.1. Yapısal Çıkıntılara ve Mimari Elemanlara Etkiyen Deprem Yükleri

Binalarda balkon, parapet, baca, vb konsol olarak binanın taşıyıcı sistemine bağlı, ancak bağımsız çalışan yapısal çıkıntılara ve cephe, ara bölme panoları, vb yapısal olmayan tüm mimari elemanlara etkiyen eşdeğer deprem yükleri, S(T) = 1.0 alınarak Denk.(6.1)’den bulunan spektral ivme katsayısının ilgili elemanın toplam ağırlığı ile çarpılmasından elde edilecektir. Hesaplanan deprem yükü, yatay veya düşey doğrultuda, en elveritsiz iç kuvvetleri verecek yönde ilgili elemanyn ucuna etki ettirilecektir.

6.11.2. Mekanik ve Elektrik Donanıma Etkiyen Deprem Yükleri

6.11.2.1 - Binalardaki mekanik ve elektrik donanımların ve bunların bina taşıyıcı sistem elemanlarına bağlantılarının hesabında kullanılacak yatay deprem yükleri Denk.(6.22) ile verilmittir. Ancak, Denk.(6.22)’da we ile gösterilen mekanik veya elektrik donanım ağırlıklarının binanın herhangi bir i’inci katındaki toplamının 0.2 wi’den büyük olması durumunda, donanımların ağırlıklarının ve binaya bağlantılarının rijitlik özellikleri, bina taşıyıcı sisteminin deprem hesabında gözönüne alınacaktır.

fe = we Ao I (1 + Hi / HN) (6.22)

6.11.2.2 - Kalorifer brülör ve kazanları, acil yedek elektrik sistemleri ve yangın söndürme sistemleri ile dolgu duvarlarına bağlanan donanımlar ve bunların bağlantılarında Denk.(6.22) ile hesaplanan deprem yükünün iki katı alınacaktır.

6.11.2.3 - Endüstri binalarında, mekanik veya elektrik donanımın bulunduğu kattaki en büyük ivmeyi tanımlayan kat ivme spektrumu’nun uygun yöntemlerle belirlenmesi durumunda, Denk.(6.22) uygulanmayabilir.



6.12. BİNA TÜRÜ OLMAYAN YAPILAR

Bina türü olmadığı halde, deprem hesabının bu bölümde verilen kurallara göre yapılmasına izin verilen yapılar ve bu yapılara uygulanacak Taşıyıcı Sistem Davranış Katsayıları (R), Tablo 6.8’de tanımlanmıştır. Deprem yükü azaltma katsayıları ise Denk.(6.3)’e göre belirlenecektir.

Gerekli durumlarda, Tablo 6.3’de verilen Bina Önem Katsayıları bu yapılar için de kullanılacaktır. Ancak Tablo 6.7’de verilen Hareketli Yük Katılım Katsayıları geçerli değildir. Kar yükleri ve vinç kaldırma yükleri dışında, depolanan her türlü katı ve sıvı maddeler ile mekanik gereçlerin ağırlıklarının azaltılmamış değerleri kullanılacaktır.



6.13. DEPREM HESAP RAPORLARINA İLİŞKİN KURALLAR

Binaların deprem hesaplarını içeren hesap raporlarının hazırlanmasında aşağıda belirtilen kurallara uyulacaktır:

6.13.1 - Tasarımı yapılan bina için, Tablo 6.1’de tanımlanan düzensizlik türleri ayrıntılı olarak irdelenecek, eğer varsa, binada hangi tür düzensizliklerin bulunduğu açık olarak belirtilecektir.

6.13.2 - Seçilen süneklik düzeyi yüksek veya normal taşıyıcı sistemin Bölüm 7 veya Bölüm 8’deki koşullara göre tanımı açık olarak yapılacak ve Tablo 6.5’ten R katsayısının seçim nedeni belirtilecektir.

6.13.3 - Binanın bulunduğu deprem bölgesi, bina yüksekliği ve taşıyıcı sistem düzensizlikleri gözönüne alınarak, 6.6’ya göre uygulanacak hesap yönteminin seçim nedeni açık olarak belirtilecektir.

6.13.4 - Bilgisayarla hesap yapılması durumunda, aşağıdaki kurallar uygulanacaktır:

(a) Düğüm noktalarının ve elemanların numaralarını gösteren üç boyutlu taşıyıcı sistem şeması hesap raporunda yer alacaktır.

(b) Tüm giriş bilgileri ile iç kuvvetleri ve yerdeğiştirmeleri de içeren çıkış bilgileri, kolayca anlaşılır biçimde mutlaka hesap raporunda yer alacaktır.

(c) Hesapta kullanılan bilgisayar yazılımının adı, müellifi ve versiyonu hesap raporunda açık olarak belirtilecektir.

(d) Proje kontrol makamının talep etmesi durumunda, bilgisayar yazılımının teorik açıklama kılavuzu ve kullanma kılavuzu hesap raporuna eklenecektir.


6.14. BİNALARA İVME KAYITÇILARININ YERLEŞTİRİLMESİ

Bayındırlık ve İskan Bakanlığı tarafından uygun görülmesi durumunda, bakanlık veya üniversite kuruluşlarınca kuvvetli deprem hareketinin ölçülmesi amacı ile kamuya veya özel ve tüzel kişilere ait binalara ve diğer yapılara ivme kayıtçılarının yerleştirilmesine izin verilecek, bina veya yapı sahipleri ya da işletmecileri bunların korunmasından sorumlu olacaktır.